Het resultaat: 29 nationale parken en een immens respect voor het milieu, de fauna en de flora. Tijdens een bezoek aan Costa Rica leer je een (h)eerlijk land kennen waar je nooit genoeg van krijgt.

Back to basics in Costa Rica

Het gevolg: van het noorden tot het zuiden van het land zijn er verschillende nationale parken toegankelijk voor het publiek. Ze zijn meestal voorzien van kleinschalige accommodaties en verzekeren dat je een breed spectrum aan dieren zal kunnen bewonderen. Daarnaast heeft Costa Rica ook verscheidene actieve vulkanen, waarvan sommige zelfs beklommen kunnen worden.

De natuur in al zijn aspecten

In het noorden vind je in de provincies Alajuela en Guanacaste de belangrijke sites en nieuwe locaties. Hier mag je zeker de bekende Arenal vulkaan niet missen, die als een perfecte kegel op het Tilaran gebergte prijkt. Ook de vulkanen van Tenorio en Rincon de la Vieja zijn prachtig. Hun hellingen zijn bedekt met een vochtige, droge vegetatie die het hele scala aan bekende en onbekende tropische planten omvat. Dan is er nog het rijke dierenleven. Kleurrijke en soms luidruchtige zoogdieren (zoals brulapen) en vogels zijn een belangrijke, maar niet de enige reden om dit land te bezoeken. Het naar het westen gerichte Guanacaste heeft dan weer zijn aangename badplaatsen voor een heerlijk verblijf aan de kust van de Stille Oceaan, die daar een heel aangename temperatuur heeft.

De rijkdom van een heel volk

Een reis door Alajuela geeft ook de kans om de inheemse gemeenschappen te ontmoeten. Malekus, een zeldzaam Indiaans volk dat in het noorden woont, biedt een intense en opwindende kennismaking met hun cultureel universum. We houden het beste voor het einde – of beter gezegd het begin: de Cano Negro. Niet dat dit lagunegebied rijker is dan de andere. Maar het isolement in het uiterste noorden van het land, in de buurt van de Nicaraguaanse grens, en de overvloed aan dieren die het herbergt en die zichtbaar zijn tijdens de boottochten, zorgt voor een vleugje mysterie dat een bezoek zeker de moeite waard maakt.
De legendarische vriendelijkheid van het Costa-Ricaanse volk doet de rest. Hier is een bezoek altijd hartelijk en veilig, waardoor een onvergetelijke reis verzekerd is.

Het geweldig ecosysteem van de lagune van Caño Negro in Costa Rica

Dit natuurreservaat ligt op slechts een steenworp van Nicaragua en is een ware Ark van Noah, die weinig wordt bezocht door het massatoerisme en een ongekende duik toelaat in een prachtig ecosysteem.
Daar stond me een verrassing van formaat te wachten. Net voor je de Rio Frio bereikt en aan de natuurcruise begint in dit extreme noorden van Costa Rica, wordt een stop geadviseerd aan de voet van een enorme ceiba (een tropische boom) die naast de weg staat. Bovenaan deze boom bouwden een paar jabirus hun nest. Deze steltloper is een bijzondere vogel, die rechtopstaand tot 1,30 m groot kan zijn. Dit koppel met zijn wit en zwart verenkleed en een rode kraag zorgt voor prachtige en unieke beelden.

Een volière in open lucht

Het vervolg was even prachtig. In de immense natte vlakte waarvan het waterpeil varieert met de seizoenen, zoekt de Rio Frio spectaculair zijn weg te midden van het wilde dierenrijk. De enorme zeboesweiden maken hier plaats voor een volière zonder netten waar het welzijn van de dieren centraal staat. IJsvogels in alle formaten, Montezuma cassics met een bruin en geel verenkleed, slanke aninga’s met een bijna fragiel voorkomen, grote dominante blauwe reigers, mooie roze lepelaars, kleine jacana’s met een gele borst, trotse Mexicaanse reigers in volle verkering… allemaal observeren ze gelaten onze passage, want zij zijn hier de heersers. Andere houden de kaaimannen in de gaten. In deze maand februari staat het water laag en liggen ze vrijwel onbeweeglijk op de modderige oevers. Sommigen hebben hun mond geopend, als een manier om hun lichaamstemperatuur te regelen. Ze aaien valt toch niet te riskeren… In het struikgewas heerst er meer drukte. Leguanen verrast door onze aanwezigheid duiken in het water, brulapen zwerven sierlijk langs de boomtakken, visarenden kijken naar hun prooi vanuit de lucht, terwijl een hippe caracara dit tafereel met zijn doordringende ogen observeert.

Ook ‘s nachts…

De tocht slingert tussen de rio Frio en de lagunegebieden. Zo maken we ook kennis met het gewone leven aan de oevers, waar de campesino’s hun boten gebruiken om hun dorp of de velden te bereiken. Of de vissers die op jacht zijn naar enorme tilapia’s. Alleen tijdens het droge seizoen, in maart-april, kunnen de inwoners hier niet door deze kanalen varen. Maar er zijn nog meer dieren te spotten…

Terug aan land zetten we ons onder een boom waar een ibijau zit, een vreemde vogel van de familie van nyctibiidae. Verderop, aan de rand van de lagune, verrassen we een groene Jezus Christus hagedis, die zo wordt genoemd omwille van zijn uniek vermogen om op water te lopen. Verder vormt een groepje schildpadden kleine zwarte stippen op het wateroppervlak: dit zijn hun kopjes die de horizon in de gaten houden. In deze verrassende Caño Negro kan een dagtocht ook nachtelijk eindigen. Te voet onthult ze een andere wereld: die van “gunball” mieren met hun pijnlijke steken, schuwe boomkikkers, gladiatorspinnen die hun prooi vangen met hun netten … Een echt uitzonderlijk universum.

De Malekus, een ontmoeting met een kwetsbare Costa-Ricaanse gemeenschap

De ontmoeting met een Amerindiane gemeenschap laat altijd een stevige indruk na. Vooral in Midden-Amerika waar de kolonisatie deze oorspronkelijke bevolking, die slachtoffers werd van misbruik en ziekten, bijna volledig verwoestte. In Costa Rica overleefden zes stammen. De Cabécares zijn de grootste stam. Tienduizenden van hen wonen in het zuiden van het land. De Malekus daarentegen zijn het minst zichtbaar. Slechts 1.200 leden wonen nog steeds in drie dorpen rond San Rafael Guatuso, een stad in de noordelijke provincie Alajuela. Zonder voorafgaande informatie is het niet gemakkelijk om hen te vinden. Dankzij een contact met onze gids, stond een van hen ons aan de kant van de weg op te wachten. Een paar honderd meter verder bevond zich een van de drie dorpen, Palenque del Sol, waarvan Jimmy de verantwoordelijke is.

Traditie doorgeven aan bezoekers

Met zijn lange, zwarte haren en getaande huid is hij de getuige van een eeuwenoude cultuur die helaas uitdooft. “De Malekus weten dat ze zullen verdwijnen. Ze niet talrijk genoeg meer. Hun wens is om hun tradities door te geven aan de bezoekers, zodat hun geschiedenis gekend blijft”, legt Bertrand Ducos uit, een Franse natuurgids die al meer dan 20 jaar in Costa Rica woont. Wat Jimmy tussen de regels bevestigt. “We zijn met 1200, maar slechts 600 van ons zijn pure Malekus. De andere 600 zijn halfbloeden. En onder de min-25-jarigen is 95% ook halfbloed”, verklaart hij. Niemand woont vandaag nog in deze huizen op houten palen bedekt met palmbladeren, zoals die waarin we werden verwelkomd. Ze hebben zich aangepast aan de moderne wereld, maar ze bewaren wel hun verleden. Dat is culinair, met houtgestookt koken en traditioneel keukengerei dat wordt gebruikt om vlees te bereiden, uitsluitend afkomstig van dieren waarvan ze de schepping aan hun god toeschrijven. Vlees dat wordt toegeschreven aan “boze geesten” zoals slangen, bereiden ze niet. Maar het is ook cultureel, met de Ihaïca-taal die ze binnen het gezin en tijdens theatervoorstellingen voor bezoekers blijven gebruiken. En het tenslotte is het botanisch, met plantenkennis die hen in staat stelt om objecten te genezen en te maken.

Plantaardige stof…

We trekken naar het bos met Jimmy. Zijn rubberen laarzen beschermen hem tegen slangenbeten, waaronder die van de “speerpuntadder”, die niet aarzelt om de mens aan te vallen wanneer hij zijn territorium binnendringt. Zijn gif is dodelijk. We proeven het sap uit de stengel van een onbekend blad. De bittere smaak veroorzaakt een snelle “verdoving” van onze lip en tong. “We gebruiken het om tandpijn te verzachten”, zegt Jimmy.

Even verderop testen we een geweldige plant. Geplaatst op de arm, klampt hij zich stevig vast op de huid. Ik kan hem niet verwijderen, behalve door hem “ondersteboven” los te rukken. “We speelden er vroeger als kinderen mee om vogels te vangen door ze naar een vrucht op de grond te lokken. Hun veren bleven dan aan de plant plakken, waardoor ze niet meer konden wegvliegen”, zegt Maleku. Hij neemt een plant met lange bladeren bekleed met ferme doornen, waaruit hij een klein stuk snijdt. Ontdaan van hun stekels en omhulsel vertonen ze lange vezels. Eens die verwijderd en samengerold zijn, vormen ze een stevige geweven draad om tassen van te maken. Dit was een boeiende ontmoeting met deze gemeenschap die onder de radar bleef om te overleven, maar perfect aangepast is aan het leven in het Costa-Ricaanse wouden.

Tenorio en Rincón de la Vieja, vulkanische vegetatie in Costa Rica

Zeker niet te missen

Natuurliefhebbers die graag trekken zijn welkom op de hellingen van de Tenorio en de Rincón de la Vieja, in het noorden van Costa Rica. Twee vulkanen, twee werelden en telkens geweldige wandelroutes.
Op een regenachtige ochtend in februari zijn we in Puesto Pil Pilón, bij de ingang van het Tenorio Volcano Nacional Parque. Het sombere weer is niet verrassend. De bergen van de Guanacaste-keten vormen namelijk een barrière voor de wolken vanuit de Caribische Zee, met als gevolg het hele jaar door hevige regenval aan de oostkant. Het regenwoud is uiteraard getekend door dit vocht, met grote druipende bomen en struiken op zoek naar licht onder het bladerdek. Vergeet ook niet dat we op de hellingen van een vulkaan lopen.

Een rivier die van kleur verandert

Een opening in het bos geeft een uitzicht op drie vulkanische koepels (Tenerio Uno – 1916 m -, Tenerio Dos en Cerro Montezuma) waarvan de zwavelgeur al te ruiken is. Dit zijn de borbollones, waterdampen die diep uit de aarde opstijgen. De vulkaan barst nu niet uit, maar is actief, dus is klimmen naar de top verboden. So what. Via enkele loopbruggen leidt een pad naar een andere bezienswaardigheid die de kraters snel doen vergeten: een rivier die van kleur verandert…

Afkomstig van de hoge hellingen verandert de rio Buenavista plots zijn ph door sedimenten op de bodem van zijn bedding af te zetten. Andere blijven daarentegen aan het wateroppervlak. Geïriseerd door het zonlicht wordt de stroom zo plotseling blauw. Een uniek fenomeen dat de stroom de naam “Hemelse rivier” oplevert. We waarderen verder de schoonheid bij de Catarate Rio Celeste, een waterval die in een turquoise blauw bassin duikt – behalve als het regent. . . Na een tocht van 3u30 lopen hebben we misschien de kans om de zonnevogel (ave sol) te zien. De “Tenorio” biedt een magische duik in de geweldige natuur van Costa Rica.

Wurgende ficus

Dan is er weer een verandering van decor in het nationaal park van Rincón de la Vieja… of toch bijna. Deze andere actieve vulkaan – de laatste uitbarsting was eind 2020 – heeft zijn westelijke hellingen naar de Stille Oceaan gekeerd. In het droge seizoen regent het hier zelden. In de zones zonder riviertjes gaat steppevegetatie plots over in een droog savannedecor. Het begint nochtans allemaal zoals je zou verwachten in een tropisch gebied: de Pailas trail ligt diep in een dicht regenwoud dat berucht is door de aanwezigheid van de “wurgende ficus”. Deze uitheemse planten gedijen op andere bomen totdat die worden gewurgd worden door de omhullende takken.

Van groen naar droogte

We horen in de buurt het gedempte gekrijs van de grote hocco, een prachtige vogel met een gele snavel. We zien ook de kapucijnapen met hun witte gezichten door de bomen slingeren. En na een gebied van fumaroles waar de aarde beeft, wordt het landschap plotseling kurkdroog. Geen groen meer, geen eucalyptusbomen, plumeriabomen en andere uitgedroogde struiken. Zonder water lijken deze hellingen een steppe, die doorkruist wordt door onsympathieke stegosaurische leguanen. Het is een brutale, bijna onwerkelijke grens… In de verte maakt de vulkaankoepel gebruik van deze opening om zijn beste profiel te tonen. Dit verrassende Pailas-pad doet de wereld veranderen tijdens een makkelijke tocht van 2u30.

Costa Rica, weids panorama op de Stille Oceaan

Costa Rica is een land van ecotoerisme, dat zal niemand tegenspreken. De natuur is rijk en het land maakt al tientallen jaren werk van de bescherming van zijn biodiversiteit. Maar het is ook een toeristische bestemming aan zee. De Amerikanen weten dit maar al te goed: 700.000 van hen komen elk jaar genieten op de stranden van de Stille Oceaan en landen met charters op de internationale luchthaven van Liberia, de tweede grootste van het land. Voor wat we hebben gezien van de kust in de buurt van het schiereiland Santa Rosa in het noordwesten, zijn stedelijke verschrikkingen hier afgewend. Geen mega-hotelgebouwen die het landschap verminken, maar eerder “geïntegreerde” resorts, misschien wel met een impact op de natuur, maar dan een zachte. Het is hier niet zoals in Cancún…

Playa Panamá en andere badplaatsen, pakken hier uit met hun “strand”-etablissementen met een relatieve discretie, zoals El Mangroove. Slechts enkele tientallen meters scheiden de kamers van het donkere zand – door de vulkanische ondergrond – en zwemmen in zee gebeurt altijd in heerlijk warm water. Wie al eens een duik heeft genomen in de Stille Oceaan in Chili zal verrast zijn door het verschil… In het scala aan activiteiten zijn zwemmen, kajakken en jetski zeer populair. Playa Panamá ligt namelijk diep een baai en is zo beschermd tegen de grote golven van de Stille Oceaan. Errond vind je op de andere stranden vele kleine lokale restaurants waar je kan genieten van uitstekende ceviches en gegrilde vis. Maar er zijn ook intensere activiteiten mogelijk. We weten niet of Amerikanen ervan houden, maar een aanrader is een buggyrit die zeker opweegt tegen een namiddag luieren bij het zwembad.

Pelikanen aan de blauwe horizon

Met Buggy Tour (een lokale aanbieder) ga je naar de “hoge plateaus” van het hinterland aan de kust. Via stoffige paden klim je vanuit Playa Panamá door de dorre vegetatie die op een doornige savanne lijkt. Dit is de streek van de enorme hacienda’s. Deze veehouderijen – met in dit geval zeboes – strekken zich hier uit over enkele honderden hectaren, met hier en daar een paar huizen verspreid in het weidse landschap. Op de grotere boerderijen zijn er corrals, waarin de kuddes worden verzameld.

Je komt er meestal ook enkele ruiters tegen, saboneros, de lokale tegenhangers van de cowboys wiens taak het is om de zeboes te drijven of te sorteren. Dat is nog niet alles. Terwijl we door de holle paden vorderen, ontdekken we twee lagunes met krokodillen, een ongerijmde waterpartij in dit western decor. En dan komt de ultieme beloning… Aan de rand van een klif geeft het pad plots uit op een gigantisch panorama van de Stille Oceaan: de rotsachtige kust die naar het noorden kronkelt tot aan de grens van Nicaragua, pelikanen en fregatten die in azuurblauwe lucht cirkelen… Een onvergetelijk landschap dat des te mooier is omdat we hier alleen op de wereld zijn. Het dorp waar deze magische plek zich bevindt heet El Triunfo. Een welverdiende doopnaam.