Eind november 1943, midden in een door de geallieerden bezet Iran, zitten drie van de machtigste leiders ter wereld samen in dezelfde kamer: Churchill, Roosevelt en Stalin. Vijf dagen waarop een wereldwijde oorlog gecoördineerd wordt. Vijf dagen om de kaart van de toekomst te beginnen tekenen.
© mohammad-amirahmadi
Iran staat op dat moment onder Sovjet-Brits bestuur. De jonge sjah, Mohammad Reza Pahlavi, heeft enkel een protocollaire rol. De geallieerden groeten hem uit beleefdheid, maar niets wat echt belangrijk is, wordt in zijn bijzijn besproken. Churchill had liever Londen gehad. Roosevelt, die zieker was dan gedacht, had de lange reizen liever vermeden. En Stalin? Die wilde absoluut Teheran, een plek die hij volledig onder controle had.
Om het aantal verplaatsingen te beperken aanvaardt Roosevelt zelfs om te verblijven in de Sovjet-ambassade, die propvol zit met microfoons. En dat weet hij. En Stalin weet dat hij het weet. Maar Roosevelt verkiest microfoons boven het risico van een tocht door de stad te moeten maken. De setting staat vast: er heerst wantrouwen omdat na de oorlog iedereen zijn deel van de wereld wil, maar iedereen gaat erop vooruit.
Drie tegengestelde visies, één absolute noodzaak: de oorlog winnen
Wanneer de drie mannen rond de tafel gaan zitten, zijn er heel wat meningsverschillen. Churchill praat over globale strategie zoals men een Napoleontische veldtocht zou vertellen. Stalin luistert, onverstoorbaar en klaar om op het juiste moment toe te slaan. Roosevelt bemiddelt, kalmeert en stuurt bij. Het bondgenootschap houdt stand dankzij een vreemde mix van wantrouwen en noodzaak. De sfeer wordt gespannen: de tot dan toe warme relatie tussen Churchill en Roosevelt koelt snel af, want de Amerikaanse president wil de Russische reus gunstig stemmen. Churchill blijft wie hij is, wat hem soms op spot komt te staan…
De landing: de beslissing die 1944 bepaalt
De belangrijkste militaire inzet is duidelijk: een tweede front openen tegen Duitsland. Het Rode Leger zit op zijn tandvlees en Stalin eist luid en duidelijk meer druk op de Duitsers. Churchill blijft zijn idee verdedigen om via de Balkan aan te vallen, een subtiele manier om de uitbreiding van Sovjet-unie in Oost-Europa te beperken. Maar Stalin weigert categoriek. Roosevelt ook, want volgens hem kan alleen een directe aanval op Frankrijk de oorlog verkorten.
Het debat eindigt zonder dubbelzinnigheid: de landing in Normandië zal in 1944 plaatsvinden. ‘Operation Overlord’, afgeklopt in Teheran, wordt het beslissende moment van de bevrijding van Europa. Stalin belooft dat het Rode Leger op hetzelfde moment een groot offensief zal lanceren om de Duitse divisies in het oosten vast te pinnen. Dat is het sluitstuk van de hele geallieerde strategie. Churchill heeft geen andere keuze dan te aanvaarden: hij vreest zware menselijke verliezen.
© fatemeh-momtaz
Polen, een ‘hot topic’
De andere grote beslissing, minder zichtbaar maar nog zwaarder, is het lot van Polen. In Teheran komen de leiders, zonder de in Londen gevestigde regerings-in-ballingschap te raadplegen, overeen dat de Poolse grenzen westwaarts zullen verschuiven. De USSR behoudt de in 1939 veroverde gebieden en Polen krijgt in ruil een deel van Oost-Duitsland tot aan de Oder-Neisse.
De precieze contouren blijven bewust vaag. Churchill vreest de Poolse reactie. Roosevelt vreest die van zijn kiezers met Poolse afkomst. Maar het principe staat vast: de naoorlogse wereld wordt geen simpele terugkeer naar de kaart van 1938. Het is meteen al een verdeling van invloedssferen, ook al zegt geen van de drie dat luidop.
Joegoslavië, Turkije en de rest: Teheran als laboratorium van allianties?
Tijdens diezelfde dagen kondigt Churchill aan dat hij voortaan de communistische partizanen van Tito in Joegoslavië zal steunen, die veel doeltreffender blijken dan de tot dan toe door Londen gesteunde Cetniks van Mihailović. Er wordt ook gesproken over Turkije. De geallieerden zouden het land graag in de oorlog zien stappen, wat de USSR ertoe zou kunnen brengen Bulgarije aan te vallen als dat een aanval inzet.
Het overleg in Teheran lost niet alles op, maar hier begint wel de dynamiek. Enkele maanden later zullen Churchill en Stalin spreken over “invloedssferen” in Moskou. Daarna volgt Jalta, waar alles wat in Teheran begon, zal worden afgerond.
Teheran vandaag
Vandaag is Teheran een gigantische metropool die nauwelijks nog lijkt op de bezette stad van in 1943. Bijna tien miljoen inwoners, legendarisch verkeer, een geconnecteerde jeugd die een weg zoekt binnen politieke beperkingen, en wijken waar wolkenkrabbers prijken naast traditionele bazaars. De Iraanse hoofdstad blijft het politieke en economische hart van het land, maar ook een plek vol spectaculaire contrasten: zware luchtvervuiling en besneeuwde bergen, religieus conservatisme en undergroundcreativiteit, diplomatieke spanningen en een open gastvrijheid. Teheran is vandaag een complexe, bruisende stad. Vaak verwarrend, maar onmogelijk te herleiden tot één enkel beeld.